Bugünün çağdaş cumhuriyetini kuranların ettikleri iki yemin vardı Misak ı Ulusal ve Misak ı İktisadi Silivri Escort 19 Mayıs 1919 da Samsun a ayak basan Mustafa Kemal in prensiplerini belirlediği ve milleti ile birlikte kanla yazdığı tarihe istikamet veren Misak ı Ulusal Milli Yemin 9 Eylül de Silivri Escort Bayan İzmir de denize dökülen düşmanla birlikte tutulmuş oluyordu
17 Şubat 4 Mart 1923 tarihleri ortasında İzmir de düzenlenen İktisat Kongresi nde ikinci bir yemin daha edildi Misak ı iktisadi Bu Escort Silivri defa elde silah yoktu Son 100 yılını savaşarak geçirmiş ve bütün varlığını kaybetmiş onurlu bir ulus bu sefer kendine verdiği iktisadi kalkınma kelamını tutacaktı
Anadolu da genel görünüm
Ceddimizin Nutuk ta kullandığı başlıkla ilerleyelim Gibisi tarihte görülmemiş topyekûn bir savaşın akabinde Anadolu da iktisadi görünüm perişandı Yüzde 75 i köylerde yaşayan ve yüzde 90 ı okuma yazma bilmeyen bir millet girdiği savaşlarda hayvan varlığının bile yüzde 75 ini kaybetmişti Osmanlı İmparatorluğu ndan geriye kalan sanayi varlığı Hereke İpekli Dokuma Feshane Yün İplik Bakırköy Bez ve Beykoz Deri fabrikası ile sonluydu
Yüzde 85 i yabancıların denetimindeki sanayi son 100 yıldır zalimce uygulanan kapitülasyonlar ve ülkenin ticaretini elinde tutan Ortodoks azınlığın Anadolu dan ayrılmış olması iktisadi hayatı kilitliyordu 29 Ekim de cumhuriyet ilan edilirken Türkiye kendi gereksinimi olan pamuklu kumaşın sadece yüzde 10 unu ekmeklik unun yüzde 60 ını sabunun bile lakin yüzde 20 sini karşılayabiliyordu 40 bin köyün 37 bininde yol dükkân ve okul yoktu
Cam kiremit şeker hatta tuz bile ithal ediliyordu Üstelik ithalat tarifeleri hala yabancılar tarafından belirleniyordu Sermayesi teknik birikimi ve çalışanı olmayan bir ülke bu koşullar altında İzmir de Misak ı İktisadi yi ilan etti
İzmir İktisat Kongresi ne giden yol
Mevcut kaideler altında Misak ı İktisadi nin gerçekleştirilmesi en az Misak ı Milli nin gerçekleştirilmesi kadar güç bir amaçtı Fakat Mustafa Kemal in aklında bu gaye de billurlaşmıştı Mustafa Kemal şimdi tapusunu almadığı ülkenin inşasına başlamıştı bile
İzmir İktisat Kongresi nin yapılacağı tarih aşikâr olduğu günlerde İsmet Paşa Lozan da pazarlıklara devam ediyor bir manada yeni ülkenin tapusunu çıkarmaya çalışıyordu Müttefiklerin kapitülasyonlar ve Osmanlı nın borçlarının ödenmesi ile ilgili baskıları karşısında görüşmeler tıkanmış İsmet Paşa Mustafa Kemal e çektiği telgrafta görüşmelerin istediği üzere gitmediği bildirisini vermişti
Gerçekte savaş devam ediyordu Müttefik kuvvetler topla tüfekle kurtuluşuna mahzur olamadıkları bu yeni ülkenin kuruluşuna iktisadi bir darbeyle pürüz olmaya çalışıyordu Kurtuluş uğraşını muvaffakiyetle tamamlayan Gazi Meclis artık de ülkeyi tekrar ayağa kaldıracak ulusal bir iktisat siyaseti belirlemeliydi
Miras kalan borçların bir ödeme planına bağlanması ve kapitülasyonların kaldırılması tek başına milletin iktisadi bağımsızlığını sağlamak için kâfi değildi Mustafa Kemal in Sovyet Rusya ile kurduğu ve vatanın ulusal endüstrisinin kuruluşuna kaynak sağlayan bağlantılar de müttefik kuvvetlerini endişelendiriyordu
Mustafa Kemal işte bu noktada yeni ve büyük bir gayesi cümlelere döktü Siyasi ve askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsun iktisadi zaferlerle taçlandırılmadıkça sürüp gitmez Ordular birinci amacınız Akdeniz dir kadar güçlü ve kararlı bir buyruk daha gelmişti
26 Ağustos tarihinde düşmanın azim ve kararını kıran Büyük Taarruz üzere şok tesiri yaratacak ve Türklerin cumhuriyeti ilan etme kararını mutlaklaştıracak bu kararlı tavra gereksinim vardı İşte İzmir İktisat Kongresi düşman üzerinde bu etkiyi yaptı Bu ortamda devrin İktisat Vekili Mahmut Esat Beyefendi yeni devletin iktisadi bağımsızlığını ilan edecek olan kongresinin toplanması fikrini 5 Ocak 1923 tarihinde ortaya attı
Neden İzmir
Mahmut Esat ın İktisat Kongresi fikri çabucak kabul gördü Fakat Mustafa Kemal kongrenin yapılacağı yerle ilgili herkesten farklı bir görüşe sahipti Kuvva i Ulusala ruhunun doğuşuna öncülük eden yakılıp yıkılarak işgalin en acı faturasını ödeyen ve düşmanın ayak izinin Anadolu da son görüldüğü yer olan İzmir seçilmeliydi
İzmir in seçilmesi kurtuluş gayretinin sürdüğünü ve Çılgın Türkler in düşmanı kovalamaya devam ettiğini sembolik olarak anlatacak Lozan daki İsmet Paşa ya Anadolu dan bir takviye yollayacaktı Gazi Meclis büyük taarruza hazırlanır üzere süratle İzmir İktisat Kongresi hazırlığına girişti
İzmir öylesine yanmış ve yıkılmış bir haldeydi ki kongrenin yapılması için uygun bir bina bulmak bile güç oldu Birinci olarak o zamanki ismi İttihat ve Terakki Mektebi olan İzmir Kız Lisesi düşünülse de iştirakçi sayısının fazlalığı sebebiyle daha büyük bir yer arayışına girildi Sonunda Osmanlı Bankası nın deposu olan Aram Hamparsumyan Üzüm İncir İşletmesi Binası seçildi
Bütün yurttan bin 135 delege vatanın iktisadi kurtuluşu için İzmir e aktı 500 ü bayan bin 500 ü aşkın izleyici ile birlikte İzmir de düzenlenen İktisat Kongresi 3 bine yakın insanı ağırladı Kongre çetin geçti Bir cümle ile izah etmek gerekirse kongrenin kesin kararı iktisadi olarak da tam bağımsız bir Türkiye idi Ulusal bir sanayi ve ulusal bir banka kurulmalıydı
İş Bankası fikri gerçeğe dönüyor
Artık yeni devleti aşılması gereken ekonomik problemler bekliyordu Bu devirde tasarrufu teşvik ederek toplanacak fonlarla bütün ekonomik faaliyet kollarını finanse edebilecek gerektiğinde çeşitli alanlarda endüstrileşme hareketinin başlatılmasına kendi kaynaklarıyla katılabilecek ulusal bir kuruluşun doğması ve ulusal bankacılık sisteminin oluşturulması muhtaçlığı derin bir biçimde hissediliyordu
Cumhuriyet devrinin birinci ulusal bankası olan İş Bankası nın kuruluşu İktisat Kongresi’nde alınan kararlar doğrultusunda ve Atatürk’ün direktifleriyle 26 Ağustos 1924 tarihinde gerçekleşti Ankara’da 7 bireyle işe başlayan İş Bankası 1924’ün sonuna gelindiğinde birinci Genel Müdürü Celal Bayar’ın liderliğinde 2 şube ve 37 çalışana ulaştı
Bankanın sermayesi 1 milyon lira idi Bu sermayenin fiilen ödenen 250 bin liralık kısmı ise şahsen Atatürk e aitti Son olarak işte o 250 bin liranın öyküsünü İş Bankası tarihinden Atatürk ün Baldızı Vecihe Hanım ın ağzından aktaralım Atatürk İzmir’deki konutumuzun selamlık kısmında özel odasında çalışırdı Celal Beyefendi de sık çağırdığı bakanlarındandı Yine bu türlü bir gün Celal Beyefendi evvel Atatürk ile onun çalışma odasında görüştü sonra da bizim yanımıza geldi Latife ablam ben ve babam selamlık kısmında oturuyorduk
O ortalar sıklıkla Atatürk ün bütün hayatı boyunca biriken 250 bin lirasının nasıl kıymetlendirilmesi gerektiği konuşuluyordu Babam ihracat ve ithalatın yabancılar tarafından yapıldığını hatırlatarak bu işleri yapacak bir Türk şirketinin kurdurulmasını önerdi Celal Beyefendi Asıl birinci evvel bir banka kurulmalı dedi Kısa bir müzakereden sonra fikir birliğine vardılar Tam o sırada Paşa odasından çıkıp yanımıza geldi Bugün üzere aklımda hoş bir akşam üstü idi
